Ο φίλος ζήτησε μουσική,ας την αφήσουμε για αργότερα και να διαβάσουμε σήμερα ένα κείμενο του Γιώργου του Γιαννουλόπουλου που όταν το άκουσα από τα χείλη του με συγκλόνισε,είναι αυτά που λέει, αλλά είναι και ο τρόπος που τα λέει, το χαμηλωμένο βλέμμα του, το τεφτέρι που τα είχε γράψει, ο επίπεδος τόνος στη φωνή. Στο διάλειμμα πήγα και τον γνώρισα, λέει λίγα και έχει πάντα ένα βιβλίο στο χέρι.
Ο μύθος των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών*
Γιώργος Γιαννουλόπουλος **
Είμαι ο Γιαννουλόπουλος Γιώργος, εργαζόμενος στην εργασιακή δομή «Καφενείο» στο Ψ.Ν.Α. Δαφνί, ιδρυτικό μέλος του συλλόγου «Αλκυονίδες», αναπληρωματικό μέλος της Ειδικής Επιτροπής Προστασίας Ατόμων με Ψυχικά Προβλήματα του Υπουργείου Υγείας.
Η έκφραση «δικαιώματα των ψυχικά πασχόντων» είναι οξύμωρη. Γιατί λέγοντας ψυχικά πάσχων σημαίνει ότι «αυτοδίκαια» το άτομο αυτό δεν έχει δικαιώματα. Είναι πράγμα, «res» (λατ.). To να λένε ορισμένοι ψυχίατροι, ψυχίατροι που ανήκουν στο κλασικό ψυχιατρικό κατεστημένο, ότι φτιάχνουν χάρτα δικαιωμάτων των «αρρώστων» στην πραγματικότητα αυτοκαταργούνται ως ψυχίατροι, γιατί η ψυχιατρική τέχνη σημαίνει εξ ορισμού παραβίαση των δικαιωμάτων των πολιτών που χαρακτηρίζονται ως ψυχικά πάσχοντες.
Οπότε, ή δεν το εννοούν ή ξεγελούν τον εαυτό τους. Εκτός ορισμένων –λίγων- οι οποίοι πράγματι το εννοούν και γι’ αυτό τον προσανατολισμό τους αντιμετωπίζουν την αποδοκιμασία των κλασικών συναδέλφων τους. Το λιγότερο. Και στο κάτω-κάτω πώς να εμπιστευθείς το όψιμο ενδιαφέρον κάποιων που είναι υπεύθυνοι για τα σημερινά χάλια του χώρου ότι τώρα θέλουν το καλό μας. Ενός χώρου που κατά τα άλλα έγινε για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στους πολίτες όπως ισχυρίζονται.
Ένα βασικό δικαίωμα θέλουμε. Να έχουμε όλα τα δικαιώματα ενός πολίτη που δεν έχει χαρακτηρισθεί ψυχικά πάσχων.
Για παράδειγμα, παρότι ο ποινικός κώδικας λέει ότι καμιά ποινή δεν εφαρμόζεται χωρίς τον νόμο που την ορίζει ως πράξη αποδεχόμενη ποινή στερητική της ελευθερίας κάποιου, στην πράξη ο εισαγγελέας μπορεί να διατάξει την κράτηση σε ψυχιατρείο χωρίς τη θέληση αυτού του πολίτη και μάλιστα χωρίς αυτός ο πολίτης να έχει παραβεί κάποιο νόμο, χωρίς να έχει διαπράξει κάποιο αδίκημα. Δηλαδή του εφαρμόζεται μία ποινή, αναγκαστική νοσηλεία, και μάλιστα χωρίς να ισχύουν γι’ αυτόν οι διατάξεις του νόμου που προστατεύουν τα δικαιώματα των κρατουμένων. Από εδώ και πέρα, η διάρκεια κράτησής του εξαρτάται από τη γνώμη του γιατρού, δηλαδή από έναν άλλο πολίτη, χωρίς να μπορεί να κάνει ένσταση γι’ αυτό.
Οποιοσδήποτε χάρτης δικαιωμάτων περιέχει ή υπονοεί την έννοια «ψυχικά άρρωστος» είναι κοροϊδία και συμφέρει μόνο αυτούς που θέλουν να χαράξουν μια γραμμή ανάμεσα στο εμείς και στο οι άλλοι, ανάμεσα στους αποδεκτούς και τους μη αποδεκτούς.
Αποδεκτοί είναι όσοι αποδέχονται και υιοθετούν τις συμπεριφορές και τις δράσεις που έχει μια κοινωνία σε έναν ορισμένο χώρο και χρόνο.
Μη αποδεκτοί είναι όσοι κινούνται έξω από τα όρια που η ίδια η κοινωνία, το κράτος, το σύστημα καθορίζουν ανάλογα με τα οικονομικά κυρίως συμφέροντά τους, και είναι δυνητικά διαλυτικοί παράγοντες της κοινωνικής συνοχής που χρειάζονται προκειμένου να προστατέψουν αυτά τα συμφέροντα.
Και εδώ δεν μιλάω μόνο για τους λεγόμενους ψυχικά πάσχοντες.
Για την αναγκαστική νοσηλεία που ανέφερα, ο ψυχίατρος στην ουσία καλείται να πάρει πολιτική θέση, αποφασίζοντας το επικίνδυνο ή όχι ενός βίαια περιορισμένου πολίτη• καλείται να αποφασίσει αν αυτός ο πολίτης είναι επιζήμιος για τις σκέψεις του και τις πράξεις του, για τα συμφέροντα που εκπροσωπεί ο παραγγέλων αυτή.
Αν είναι φορέας κάποιου ανεπιθύμητου για το σύστημα παράγοντα σκέψης ή δράσης. Καλείται ο ψυχίατρος να γίνει χωροφύλακας με εξαιρετικά μεγάλες αρμοδιότητες και δυνατότητες• καλείται να αποφασίσει να κάνει τον διαχωρισμό ανάμεσα στα άτομα με αποδεκτές συμπεριφορές για το σύστημα, με πλήρη δικαιώματα, όσα τέλος πάντων αναγνωρίζει το σύστημα ως δικαιώματα στους υπηκόους του, και στα άτομα με μη αποδεκτές συμπεριφορές και τρόπους δράσης, τα οποία θα έχουν από ελάχιστα έως κανένα δικαίωμα, ως επιζήμια για το κράτος, το σύστημα, την κοινωνία.
Απ’ ότι φαίνεται μπορεί ανά πάσα στιγμή ο κάθε πολίτης κυρίως ο μη προνομιούχος να σταλεί με το παραμικρό για ψυχιατρική γνωμάτευση-εξέταση, και αν κριθεί από κάποιο κλαδί του δέντρου του κράτους ως επικίνδυνος για αυτό, για «θεραπεία», χωρίς τη θέλησή του, χωρίς την αποδοχή του.
Τον τελευταίο καιρό γίνεται πολύς λόγος για γονιδιακή προδιάθεση στις ψυχικές παθήσεις. Όπως έχω ξαναπεί, εγώ γυρνάω στα ψυχιατρεία από το 1975. Τις μόνες κατηγορίες λεγομένων ψυχασθενών που έχω συναντήσει είναι οι ταλαίπωροι, οι άνεργοι, οι απένταροι, οι φουκαράδες αυτοί που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα. Και ρωτάω: Μόνο στις κατώτερες οικονομικά τάξεις, στους φτωχούς επιλεκτικά έχουν τα γονίδια προδιάθεση για ψυχικές παθήσεις; Οι πλούσιοι ή έχουν ανοσία, ή ανώτερου τύπου γονιδίωμα, ή προωθείται η άποψη ότι κάθε φτωχός με παρεκκλίνουσα συμπεριφορά είναι λανθάνων ψυχασθενής με ότι αυτό μακροπρόθεσμα συνεπάγεται;
Γιατί μόνο οι φτωχοί ψυχασθενείς αντιμετωπίζονται σαν μιάσματα της κοινωνίας. Δεν είναι πιο απλό να παραδεχθούμε ότι το είδος της κοινωνίας που έχουμε φτιάξει βγάζει στο περιθώριο όλο και πιο πολλούς ανθρώπους και ο συνδυασμός κοινωνικών πιέσεων και ανέχειας φθείρει τον ψυχισμό και αναγκάζει πολλούς να ζητήσουν ψυχιατρική βοήθεια, που βεβαίως χορηγείται ευχαρίστως και απλόχερα εξουδετερώνοντάς τους διά βίου, ενώ το μόνο που θέλουν είναι να μαζέψουν τα προσωρινά διασπασμένα κομμάτια της προσωπικότητάς τους;
Σε προσωπικό επίπεδο, αν ήξερα τότε παλιά ότι η κίνησή μου να προσφύγω σε ψυχίατρο για να λύσω μια προσωρινή, όπως κατανοώ σήμερα, διάσπαση της προσωπικότητάς μου, ένα προσωρινό αδιέξοδο, που θα επανερχόταν, θα γιατρευόταν μόνο του, θα κατάληγε να στερηθώ των περισσοτέρων δικαιωμάτων που θα είχα ως ελεύθερος πολίτης, όσο ελεύθερος του επιτρέπεται να είναι κανείς σήμερα, θα προτιμούσα χίλιες φορές να διαπράξω ένα ποινικό αδίκημα όσο σοβαρό και αν ήταν αυτό και όσες επιπτώσεις και αν είχε.
Φυσικά μιλάω μόνο για τον εαυτό μου και δεν το συνιστώ σε κανέναν αυτό, αλλά ίσως και άλλοι να έχουν κάνει αυτές τις σκέψεις…
Δεν είχα πάντοτε αυτές τις ακραίες απόψεις. Μέχρι πριν από ένα–δύο χρόνια π.χ. νόμιζα ότι οι εργαζόμενοι στον τομέα της λεγόμενης ψυχικής υγείας ήθελαν μόνο το καλό των λεγομένων ψυχικά αρρώστων και ότι είχαν όλοι τις καλύτερες προθέσεις.
Τότε μου ζητήθηκε από ένα πρόσωπο, που μέχρι τότε εμπιστευόμουν απόλυτα και με μία γελοία δικαιολογία, να προδώσω σε ένα κρίσιμο θέμα έναν άνθρωπο για τον οποίο ένοιωθα ευγνωμοσύνη• θεώρησε δεδομένο ότι αν κάποιος χαρακτηρισθεί «τρελός» δεν έχει ούτε αρχές ούτε αξιοπρέπεια. Εγώ έχω όμως.
Αυτό και ορισμένα γεγονότα που ακολούθησαν με έκαναν να αλλάξω τη γνώμη που είχα. Τότε άρχισα να ψάχνω και να ψάχνομαι. Τότε άρχισα να καταλαβαίνω ότι αν εξαιρέσει κανείς τους αρρώστους με οργανικές διαταραχές που επηρεάζουν τον ψυχισμό τους, οι υπόλοιποι είναι ενοχλητικοί -για να το πω κομψά- για την κάθε εξουσία και η ψυχιατρική γνωμάτευση είναι ένας από τους τρόπους για να τεθούν στο περιθώριο μόνιμα.
Υπάρχουν στο χώρο της ψυχικής υγείας εργαζόμενοι που τα ξέρουν αυτά και αντιδρούν, υπάρχουν εργαζόμενοι που τα ανέχονται, και υπάρχουν εργαζόμενοι που τα απολαμβάνουν.
Όπως λέει και η παροιμία «Αν θέλεις να διαπιστώσεις τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου δώστου δύναμη». Και πολλοί πίσω από την κοινωνική περσόνα κρύβουν τον αυστραλοπίθηκο. Μη μας λένε λοιπόν ότι θέλουν το καλό μας άνθρωποι που η φύση της δουλειάς τους είναι η παραβίαση των δικαιωμάτων μας προκειμένου να την κάνουν.
Μην ξεχνάμε ότι τα οποιαδήποτε μέτρα, εναντίον οποιασδήποτε μειοψηφίας, παίρνονται με τη βία, με τη δύναμη της ισχύος στην ουσία με τη δύναμη των όπλων, αυτών που μπορούν να την επιβάλλουν και όχι στο όνομα του όποιου νεφελώδους δικαίου, εκτός αν κάποιος εννοεί ότι το δίκαιο είναι με το μέρος, το έχουν οι λίγοι, οι όποιοι λίγοι στον όποιο τόπο, στον όποιο χρόνο που θέλουν τους πολλούς καλοκουρδισμένα αυτόματα να χορεύουν και να δουλεύουν στον ίδιο σκοπό, στην ίδια νότα και η δική μας παραφωνία ενοχλεί τα ευαίσθητα αυτιά τους.
Και σαν να μην φτάνει αυτό υπάρχουν, όπως αναφέρει συχνά και ο τύπος, και άτομα που κερδοσκοπούν ασύστολα στο χώρο της λεγόμενης ψυχικής υγείας. Κερδοσκοπούν ασύστολα σε βάρος αυτών που υποτίθεται ότι χρειάζονται περισσότερη βοήθεια απ’ όλους. Υποτίθεται.
Και το κάνουν αυτό γιατί είναι σε γνώση, γνωρίζουν ότι οι λεγόμενοι ψυχασθενείς θεωρούνται πράγματα προς χρήση απ’ όλους, αντικείμενα και όχι υποκείμενα.
Όπως οι σκλάβοι του 19ου αιώνα στην Αμερική, οι οποίοι δια νόμου δεν υπήρχαν ως άτομα και στους οποίους δεν αναγνωριζόταν όχι μόνο η άποψη για κάτι αλλά ούτε καν η μαρτυρία για οτιδήποτε, όσο σοβαρό κι αν ήταν αυτό.
Πάρα πολλοί από τους εργαζόμενους στο λεγόμενο χώρο της ψυχικής υγείας αποδέχονται τα δικαιώματα των λεγόμενων ψυχασθενών μόνο στο μέτρο που τα δικαιώματα των λεγόμενων ψυχασθενών δεν παραβιάζουν τα δικαιώματα που έχουν αυτοί πάνω στους λεγόμενους ψυχασθενείς.
Όταν ο γνωστός Μπαζάλια έλεγε ότι ο ψυχασθενής είναι ένας άνθρωπος χωρίς δικαιώματα και μπορείς να τον κάνεις ό,τι θέλεις, το έλεγε σαν διαπίστωση. Εδώ όμως μια μερίδα των εργαζομένων στο χώρο το θεωρεί οδηγία έχω ακούσει σε μια «κλειστή» ολιγομελή σύναξη ψυχίατρο να υποστηρίζει ότι αν ένας ψυχασθενής «βοηθηθεί» να περάσει το πανεπιστήμιο σε 10 χρόνια θα έχει κάποια θέση που θα τον καθιστά επιβλαβή και επικίνδυνο (ίσως να διαθέτει διαχρονική τηλεπάθεια ο γιατρός αυτός). Και μάλιστα πρόσθεσε ειρωνικά ότι πολλοί από αυτούς θέλουν να γίνουν και ψυχίατροι. Είναι προφανές λοιπόν ότι αν χαρακτηρισθείς ψυχικά πάσχων ο χαρακτηρισμός είναι δια βίου, χωρίς να μπορείς να αρνηθείς αυτό τον χαρακτηρισμό και μάλιστα αν τον αρνηθείς όχι μόνο ισχύει αλλά φορτώνεσαι και με μια επιπλέον ψυχική πάθηση που λέγεται άρνηση αποδοχής της κατάστασής σου ή κάτι που έχει το ίδιο νόημα.
Εδώ στην χώρα μας όλοι οι μεγάλοι και οι τρανοί του χώρου δεν τολμούν να δηλώσουν ανοιχτά το προσδόκιμο της ζωής, την αναλογία θανάτων, μεταξύ ψυχασθενών και του γενικού πληθυσμού, καθώς και τον λόγο, την αιτία αυτών των θανάτων που έχει πάρει τη μορφή χιονοστιβάδας, με θανάτους κυρίως από αιτίες και αρρώστιες άγνωστες σχεδόν στο χώρο των ψυχασθενών παλαιότερα, αιτίες και αρρώστιες που σχετίζονται με τα ψυχοφάρμακα, τόσο μάλιστα που πολλοί από εμάς αναρωτιόμαστε αν αξίζει το ρίσκο να παίρνουμε ψυχοφάρμακα και να πεθαίνουμε πριν την ώρα μας.
Σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες οι πρώην νοσηλευόμενοι στα ψυχιατρεία αυτοπροσδιορίζονται ως επιζώντες της ψυχιατρικής θεραπείας και αν σκεφτούμε τις άμεσες ή έμμεσες παρενέργειες των ψυχοφαρμάκων τότε καταλαβαίνουμε ότι ορθώς αυτοπροσδιορίζονται έτσι. Όταν υπάρχουν τόσοι θάνατοι από εκφυλιστικές παθήσεις τότε για τι είδους θεραπεία μιλάμε; Με μια μικρή δόση παράνοιας θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι το σύστημα έχει αρχίσει ένα πρόγραμμα κοινωνικής ευγονικής.
Και κάτι για τις εξωνοσοκομειακές στεγαστικές δομές.
Παρατηρείται πολλές φορές ότι στην προσπάθεια να γίνουν ξενώνες και οικοτροφεία σε διάφορες περιοχές της χώρας, οι περίοικοι αντιδρούν σε αυτό και οι υπεύθυνοι προκειμένου να τους πείσουν τους λένε ότι οι μελλοντικοί ένοικοι είναι ακίνδυνοι για τους περίοικους γιατί είναι σε φαρμακευτική αγωγή που τους κάνει ακίνδυνους. Γιατί αυτό είναι το νόημα των όσων τους λένε. Πιστεύω ότι είναι λάθος να περνάει το μήνυμα στον κόσμο ότι προκειμένου να είναι ακίνδυνος κανείς πρέπει να παίρνει φάρμακα.
Δημιουργεί ένα προηγούμενο και καλό είναι να μην συνδέεται η μη επικινδυνότητα με τη λήψη φαρμάκων.
Όσο για το άλλο είδος των περιοίκων, οι οποίοι πείθονται μόνο όταν ακούνε ότι θα αυξηθεί ο τζίρος των καταστημάτων τους από την παρουσία των ενοίκων των στεγαστικών δομών στην περιοχή τους -δηλαδή ότι θα έχουν οικονομικό όφελος με άλλα λόγια μας αποδέχονται επί πληρωμή, αφήνω εσάς να σκεφθείτε ποιο είναι το ηθικό τους ανάστημα.
Κλείνω με την περίληψη που έδωσα για το πρόγραμμα της εκδήλωσης.
Κανένας δεν σκέφτεται σοβαρά να δώσει δικαιώματα στους ψυχικά ασθενείς ίδια με των υπολοίπων πολιτών γιατί τότε δεν θα είναι εύκολο να τα παραβιάζει εν ονόματι της υποτιθέμενης θεραπείας τους. Γιατί η παραβίαση των δικαιωμάτων των ψυχασθενών είναι η βάση της λεγόμενης θεραπείας τους και λέγοντας θεραπεία εννοούμε τη βίαιη προσαρμογή τους σε κοινωνικές συμπεριφορές που άλλοι επέλεξαν ως ορθές και λογικές.
Είμαι στη διάθεσή σας για οποιαδήποτε ερώτηση ή διευκρίνιση.
Ευχαριστώ.
