ΟΙ ΜΗ ΚΑΝΟΝΙΚΟΙ

Με αφορμή την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκθεση "Αιτία θανάτου - Ευθανασία", που οργανώνει, από 21/1/2011, η ΕΨΕ και η οποία αφορά έργα ζωγραφικής από ψυχικά πάσχοντες που εξοντώθηκαν στους θαλάμους των αερίων του ναζιστικού καθεστώτος, ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο του Μ. Φουκώ, που πρόσφατα εκδόθηκε στα ελληνικά, "Οι μη κανονικοί", ως 'σχόλιο' για τη σχέση της ψυχιατρικής με το ρατσισμό και το ναζισμό.


Και ένα «σχόλιο» του Μισέλ Φουκώ

Γιατί δεν προκαλεί έκπληξη που ο ρατσισμός της ψυχιατρικής την έκανε να λειτουργήσει αυθόρμητα στο πλαίσιο του ναζισμού

(Από το βιβλίο του «Οι μη κανονικοί»)

…Σε αυτό το πλαίσιο, καταλαβαίνετε με ποιόν τρόπο η ψυχιατρική μπορεί πράγματι, με αφετηρία την έννοια αυτή του εκφυλισμού, με αφετηρία τις αναλύσεις της για την κληρονομικότητα, να συνδεθεί ή μάλλον να οδηγήσει σε έναν ρατσισμό που ήταν πολύ διαφορετικός εκείνη τη εποχή από εκείνον που θ΄ αποκαλούσαμε παραδοσιακό, ιστορικό, «εθνοτικό ρατσισμό». Ο ρατσισμός που γεννιέται στην ψυχιατρική εκείνης της εποχής είναι ο ρατσισμός απέναντι στο μη κανονικό, είναι ο ρατσισμός απέναντι στα άτομα, που, επειδή είναι φορείς είτε μιας κατάστασης είτε ενός στίγματος είτε κάποιου ελαττώματος, μπορούν να μεταδώσουν στους απογόνους τους, με τον πιο αστάθμητο τρόπο, τις απρόβλεπτες συνέπειες του κακού που φέρνουν μέσα τους, ή μάλλον του μη κανονικού που φέρνουν μέσα τους. Είναι λοιπόν ένας ρατσισμός οποίος δε θα είχε ως λειτουργία του τόσο την πρόληψη ή την υπεράσπιση μιας ομάδας απέναντι σε μια άλλη, όσο το να εντοπίζει μέσα στην ίδια την ομάδα όλους όσους θα μπορούσαν να είναι πράγματι φορείς του κινδύνου. Βεβαίως, ανάμεσα σε αυτόν τον ρατσισμό και στον παραδοσιακό ρατσισμό, που στη Δύση ήταν κατά κύριο λόγο ο αντισημιτισμός, εμφανίστηκε πολύ γρήγορα μια ολόκληρη σειρά συνδέσεων, αλλά χωρίς να υπάρξει ποτέ μια πραγματική, ιδιαίτερα συνεκτική οργάνωση των δύο αυτών ρατσισμών, πριν από το ναζισμό βεβαίως. Δεν πρέπει να μας προξενεί έκπληξη το γεγονός ότι η γερμανική ψυχιατρική λειτούργησε τόσο αυθόρμητα στο πλαίσιο του ναζισμού. Ο νέος ρατσισμός, ο νεορατσισμός, εκείνος ο ρατσισμός που χαρακτηρίζει τον 20ο αιώνα ως μέσο εσωτερικής άμυνας μιας κοινωνίας απέναντι στους μη κανονικούς της, γεννήθηκε από την ψυχιατρική, και το μόνο που έκανε ο ναζισμός ήταν να συνδέσει αυτόν το νεορατσισμό με τον εθνοτικό ρατσισμό, που ήταν ενδημικός κατά τον 18ο αιώνα.
Πιστεύω λοιπόν ότι οι νέες μορφές ρατσισμού, που διαδόθηκαν στη Ευρώπη στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, πρέπει να συσχετισθούν ιστορικά με την ψυχιατρική. Όμως είναι βέβαιο ότι η ψυχιατρική, αν και έδωσε λαβή σ΄ αυτόν τον ευγονισμό, ωστόσο δεν περιορίστηκε-κάθε άλλο-σε αυτή τη μορφή ρατσισμού, η οποία κάλυψε ή υπεξαίρεσε ένα σχετικά μικρό της κομμάτι. Αλλά ακόμα και όταν απαλλάχθηκε από αυτόν το ρατσισμό ή όταν δεν ενεργοποίησε πραγματικά αυτές τις μορφές ρατσισμού, ακόμα και σε αυτή την περίπτωση, η ψυχιατρική λειτούργησε πάντα, από τα τέλη του 19ουη αιώνα και μετά, κατά κύριο λόγο ως μηχανισμός και αρχή κοινωνικής άμυνας….